Vreemd, bijzonder vreemd. Dat vind ik de inrichting van de nieuwe generatie van wereldoriënterende methodes, die de zaakvakken geïntegreerd aanbieden. Vreemd, omdat in deze geïntegreerde aanpakken goede en betekenisvolle teksten ontbreken. Een gemiste kans, dunkt me. Een kans om dat vermaledijde vak begrijpend lezen geruisloos te laten verdwijnen, net zoals in andere westerse landen. Een kans om van begrijpend lezen een vaardigheid te maken, dienstbaar aan het begrijpen van wereldoriënterende teksten.
Steeds meer scholen kiezen voor een geïntegreerde aanpak van wereldoriëntatie. Voorbeelden van die pakketten zijn Blink, DaVinci, Faqta, Topondernemers, IPC, Leskracht, enz. Aardrijkskunde, geschiedenis, natuuronderwijs, burgerschapskunde, worden niet meer gescheiden aangeboden, maar krijgen een beredeneerde plek in een thema. Aan dat thema werken de kinderen van de midden- en bovenbouw een aantal weken. Soms worden in de methodes ook suggesties gegeven voor de jongste kinderen. De geïntegreerde methodes besteden veel aandacht aan de 21ste eeuwse vaardigheden. De methodes bieden een scala aan digitale mogelijkheden en de kinderen krijgen de kans om naar niveau, tempo en interesse te werken. De leerkracht komt in de pakketten in de rol van begeleider. In sommige pakketten wordt ook groepsoverstijgend gewerkt.
Mooi, goed, prettig!
Toch zie ik dat de belangrijkste 21ste eeuwse vaardigheid ontbreekt in deze nieuwe aanpak, namelijk de vaardigheid begrijpend lezen. Ik zie dat in deze methodes pittige, lange en informatieve teksten ontbreken. Dat kan toch niet waar zijn?
Een artikel van Marjolein Zwik (Blogcollectief Onderzoek Onderwijs, d.d. 13 juni 2019) bevestigde mijn vermoedens. Zij vindt het beeld dat ze heeft van deze wereldoriënterende methodes zorgwekkend en vraagt zich serieus af of de uitgevers de opdracht die het onderwijs heeft, wel hebben begrepen. Zwik vindt dat het onderwijs er alles aan moet doen om te voorkomen dat kinderen laaggeletterd de basisschool verlaten. Daar zijn we het allemaal gloeiend mee eens, neem ik aan.
Begrijpend lezen staat op vrijwel iedere school als apart vak op het rooster. Nog te vaak ligt de nadruk op het aanleren van strategieën. Onterecht, strategieën zijn enkel hulpmiddelen en geen doelen op zich. Stormender hand neemt onderwijzend Nederland de laatste maanden afscheid van de strategieën. In zo’n onzekere periode liggen grote mogelijkheden voor de zaakvakken, want daar liggen kansen voor open doel om teksten te begrijpen en tegelijkertijd kennis op te bouwen. Kinderen moeten in aanraking komen met allerlei soorten betekenisvolle teksten. De wereldoriënterende vakken bieden hiervoor uitstekende mogelijkheden.
Marjolein Zwik verbaast zich er over dat in een aantal van de eerder genoemde wereldoriënterende methodes geen of summiere, onaantrekkelijke teksten aanwezig zijn, c.q. de teksten zijn kort, eenvoudig en bestaan uit kreten. Kennis wordt daarentegen overgedragen door filmpjes, digitale platen en foto’s gevolgd door een regen van vragen en opdrachten. Om zelf uit te vinden! Als argumentatie werd tijdens een presentatie genoemd: ‘De methode kent weinig tekst om zo tegemoet te komen aan leerlingen die niet goed kunnen lezen. Deze kinderen zouden door hun beperkte leesvaardigheid een hekel kunnen krijgen aan wereldoriëntatie.’
In plaats van teksten zijn filmpjes leidend bij het verwerven van kennis. Oké, maar past het klassikaal doornemen van betekenisvolle teksten daar niet tussen? Levert het zelfstandig bekijken van filmpjes en het eventueel lezen van opgezochte teksten van een beeldscherm goed onderwijs op? Ik betwijfel het. Kinderen die met oortjes in naar een beeldscherm staren, filmpjes bekijken en vragen beantwoorden. Ik kan me boeiender lessen voorstellen.
Bovenstaande aanpak verdient een belangrijke aanvulling. Bij elk thema en zoveel mogelijk elke week moet een betekenisvolle, pittige en behoorlijk lange tekst aan de orde komen. Een tekst die we samen met de kinderen lezen. Een tekst waarbij de leerkracht uitlegt, hardop denkt, vragen stelt, kinderen laat nadenken, kinderen laat overleggen over stellingen bij de tekst, de inzichten van Close Reading invoegt en samen met de kinderen de tekst ‘vult’.
Samen met een aantal scholen ben ik ondertussen aan de slag gegaan. Tijdens werkbijeenkomsten bereiden we teksten voor waarbij we de ideale stappen van de ervaren lezer gebruiken als richtsnoer. De kinderen beschouwen de tekst als een normaal onderdeel van het thema en gebruiken het doorgronden van de tekst als vaardigheid. We hanteren een doelenschema om kerndoelendekkend te zijn. De eerste scholen laten hun huidige aanbod voor het vak begrijpend lezen varen.