Heeft instructie en begeleiding ten aanzien van begrijpend luisteren in groep 1 en 2 een positief effect op begrijpend lezen in groep 4? Ja! Het antwoord was geen verrassing. Naast goed technisch lezen, een ruime woordenschat en een grote achtergrondkennis is ervaring met voorgelezen teksten onmisbaar om straks teksten te kunnen begrijpen. Met de vier voorwaarden kunnen we al in de voorschool van start en ze zijn absoluut een ‘must’.
Bij begrijpend luisteren en lezen gaat het om vrijwel dezelfde vaardigheden. Het verschil? Bij begrijpend luisteren geven kinderen betekenis aan de gesproken taal waar ze naar luisteren. Dat wil zeggen dat ze nieuwe woorden leren en hun kennis van de wereld groter wordt. Bij begrijpend lezen wordt ook de woordenschat en de achtergrondkennis vergroot maar nu door betekenis te geven aan geschreven taal.
De vaardigheid begrijpend luisteren in de voorschool en in groep 1 en 2 blijkt voorspellend voor het leesbegrip op latere leeftijd. Verschillende studies lieten zien hoe begrijpend luisteren op vierjarige leeftijd de latere leesvaardigheid in groep 5 voorspelt.
Het lijkt zinvol om in de jongste groepen via begrijpend luisteren aandacht te besteden aan woordenschat en het letterlijk begrip van prentenboeken. We noemen dat lagere ordevaardigheden. Maar het voorlezen van prentenboeken biedt ook mogelijkheden om aandacht te besteden aan het maken van inferenties, dat is tussen de regels door (leren) denken. Tegelijk kunnen we op dat moment bezig zijn met het controleren of vasthouden van het begrip door de kleuter en het doorzien van de tekststructuur. De hogere ordevaardigheden, de vaardigheden die heel dicht aan schurken tegen begrijpend lezen. Activiteiten die we dus heel goed kunnen aanbieden via interactief voorlezen, c.q. begrijpend luisteren.
Wat bedoelen we dan, waar hebben we het over bij de hogere ordevaardigheden? Het kunnen maken van inferenties door de kinderen betekent dat de leerkracht goede vragen stelt tijdens het voorlezen van vooral digitale prentenboeken. Dus de boeken voorlezen terwijl ze op het digi- of smartbord worden getoond. Het gaat om het stellen van vragen die het denken stimuleren. Tijdens mijn cursussen begrijpend lezen oefenen we met die vragen. Bijv. vragen waarom mama vast niet naar de supermarkt gaat, waarom Bas helemaal alleen is terwijl er allemaal knuffels om hem heen liggen, wat jij doet als mama een beetje boos op je is, waaraan je kunt zien dat Peter opgelucht is, enz. Kortom, vragen waarbij je verder moet kijken en luisteren dan wat er letterlijk staat. Soms betekent het ook dat de leerkracht hardop denkend een tekstdeel ‘voordenkt’, net als bij begrijpend lezen.
Dwars door die denkstimulerende vragen stellen we op van te voren bepaalde plekken in de tekst de vraag om de tekst samen te vatten. We stellen samen vast (of de juf/ leerkracht denkt hardop) wat er tot nog toe gebeurd is. Op die zelfde plek vragen we de kinderen om te voorspellen hoe het verder gaat in het boek of hoe dit afloopt. Allemaal gericht op het vasthouden en opbouwen van het begrip van de tekst, dat is de 2de hogere ordevaardigheid bij begrijpend luisteren.
Prentenboeken geven volop kansen om te leren hoe teksten vaak zijn opgebouwd. In de meeste prentenboeken lezen op bladzijde 1 en 2 over wie het boek gaat en waar het zich afspeelt. Dan volgen vaak meerdere pagina’s waarin het verhaal zich ontwikkelt. De tekst komt tot een hoogtepunt, het probleem van het boek wordt uitgewerkt. Veelal kom er dan een oplossing, waarna het verhaal snel is afgelopen.
We helpen kleuters geweldig als we hen bewust maken van die structuur. Net zoals we met hen kunnen bepalen welke vaste rollen dieren spelen, bijv. de vos en de olifant. En dat dieren kunnen spreken en lijken op mensen. Ook kunnen prentenboeken kinderen bewustmaken van tijdvolgordes, van oorzaken en gevolgen, van doelen en middelen om het doel te bereiken, van stukjes beschrijvingen in de tekst. Het is geweldig voor jonge kinderen om hen dat te laten zien, hen er bewust te maken.
Dat alles is super, beter, noodzakelijk om kinderen voor te bereiden op begrijpend lezen, de belangrijkste en onmisbare vaardigheid om mee te kunnen in de samenleving van de 21ste eeuw.
Voor meer informatie: wdejong@onderwijsmetlev.nl